Το Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου σας προσκαλεί στο 1^ο Θερινό Εργαστηριακό Σχολείο: Ποιοτικές Μέθοδοι στην Εφαρμοσμένη Κοινωνική Έρευνα και την Ψυχική Υγεία, που θα υλοποιηθεί το χρονικό διάστημα 25 - 30 Αυγούστου 2016 με την υποστήριξη του Ιδρύματος Αβέρωφ - Τοσίτσα και την ευγενή παραχώρηση των εκπαιδευτικών αιθουσών του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στο Μέτσοβο.

Το σκεπτικό και οι στόχοι του θερινού είναι:

α) η εποπτεία του πεδίου των «ποιοτικών μεθόδων» και του ερευνητικού σχεδιασμού στην εφαρμοσμένη κοινωνική έρευνα,

γ) η εκπαίδευση στη βιογραφική συνέντευξη, τις εστιασμένες ομάδες και την κοινωνική έρευνα στην κοινότητα,

δ) η τεχνική εφαρμογή ταξινόμησης και κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων της  έρευνας με έμφαση τη θεματική ανάλυση και την ανάλυση λόγου,

ε) η ευαισθητοποίηση και εμπέδωση πρακτικών τήρησης κανόνων δεοντολογίας στην κοινωνική και κλινική έρευνα, και

στ) η κατανόηση του χαρακτήρα της κοινωνικής πραγματικότητας εξετάζοντας ζητήματα επιστημολογίας, διαλεκτικής μεθοδολογίας και αναστοχασμού.

Η παρακολούθηση του Θερινού Εργαστηριακού Σχολείου αντιστοιχεί με 5 Πιστωτικές Μονάδες (ECTS) 

Οι ενδιαφερόμενοι/ες καλούνται να συμπληρώσουν ηλεκτρονικά την αίτηση εγγραφής τους.

Μπορείτε να συμπληρώσετε και υποβάλετε την αίτηση εγγραφής σας ηλεκτρονικά, μέσω του συνδέσμου «Αίτηση Εγγραφής»

Η αίτηση εγγραφής θα αξιολογηθεί από την επιστημονική-οργανωτική επιτροπή, η οποία και θα ενημερώσει τους/ις επιλεγέντες/είσες έγκαιρα.

Οι συμμετέχοντες που θα επιλεγούν στο Θερινό Εργαστηριακό Σχολείο θα καταβάλλουν για τη συμμετοχή τους το ποσό των 350€, στο οποίο περιλαμβάνονται τα δίδακτρα εκπαίδευσης, το εκπαιδευτικό υλικό, η πενθήμερη διαμονή στο ξενοδοχείο (δίκλινο) με πρωινό και οι ξεναγήσεις.

Σκεπτικό και Φιλοσοφία του Θερινού Εργαστηριακού Σχολείου: Ποιοτικές Μέθοδοι στην Εφαρμοσμένη Κοινωνική Έρευνα και την Ψυχική Υγεία

Η οργάνωση του θερινού εργαστηριακού σχολείου «Ποιοτικές μέθοδοι στην εφαρμοσμένη κοινωνική έρευνα και την ψυχική υγεία» καλύπτει την επισκόπηση των βασικών επιστημολογικών παραδειγμάτων στη μελέτη της κοινωνικής πραγματικότητας, των βασικών αρχών ερευνητικού σχεδιασμού και των ερευνητικών επιλογών ως προς τις μεθόδους και τις τεχνικές συλλογής εμπειρικού υλικού, και διεξαγωγής κοινωνικής έρευνας πεδίου. Η παράδοση του κριτικού ρεαλισμού, της διαλεκτικής και του κοινωνικού κονστρουξιονισμού συζητείται ως προς τα ζητήματα επιστημολογικής τάξης που τίθενται κατά τον σχεδιασμό της κοινωνικής έρευνας. Αυτή η συζήτηση συμβάλλει στη διαμόρφωση των διαφορετικών θεωρητικών επιλογών και της εμπειρικής προσέγγισης του ερευνητικού αντικειμένου. Τα ερευνητικά σχέδια εξετάζονται ως προς τον σκοπό και τον τύπο της κοινωνικής έρευνας που υλοποιείται στην κοινότητα, τους αστικούς χώρους, τους οργανισμούς, και τις οργανώσεις. Οι μέθοδοι συλλογής εμπειρικού υλικού προσανατολίζονται στην έρευνα δράσης, και την ποιοτική έρευνα, όπως συνέντευξη, ομάδες εστίασης, ημερολόγια, συμμετοχική και συστηματική παρατήρηση. Τα ζητήματα δεοντολογίας που αφορούν στην διεξαγωγή κοινωνικής έρευνας παρουσιάζονται με αναφορές σε σχετικούς κώδικες δεοντολογίας των αντίστοιχων ειδικών επιστημονικών κλάδων που το θερινό σχολείο είναι προσανατολισμένο. Η οργάνωση των διαλέξεων καλύπτει την εκπαίδευση στην τεκμηρίωση και την ανάλυση του εμπειρικού υλικού, την συγγραφή επιστημονικής εργασίας και την παρουσίαση κοινωνικών ερευνών σε επιστημονικά φόρα αλλά και σε κοινωνικά μέσα ενημέρωσης.  Οι τεχνικές ανάλυσης εμπειρικού λεκτικού υλικού αντλούν από τις επιστημολογίες της διαλεκτικής, της φαινομενολογίας, της ερμηνευτικής αφηγηματικής κοινωνιολογίας, της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας, και της δια/του λόγου ψυχολογίας.

Στο επίκεντρο του θερινού εργαστηριακού σχολείου «Ποιοτικές μέθοδοι στην εφαρμοσμένη κοινωνική έρευνα και την ψυχική υγεία» βρίσκεται η κατανόηση του χαρακτήρα της κοινωνικής πραγματικότητας και η αναζήτηση του αυθεντικού λόγου του/ης συνομιλητή/τριας σε μια διαδικασία αναστοχαστικής διαλεκτικής. Ο αυθεντικός λόγος είναι αυτός που απορρέει από την βιωμένη εμπειρία και την κατεύθυνση που δίνει στην πρακτική των κοινωνικών υποκειμένων. Ο αυθεντικός λόγος αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία του/ης συνομιλητή/ριας να αποκαλύψει και να ερμηνεύσει τις σημαντικές εμπειρίες που καθορίζουν τη στάση του και τη συμπεριφορά του. Ο εντοπισμός και η ανάδυση του αυθεντικού λόγου με την στήριξη των ποιοτικών μεθόδων μπορεί να προκύψει από την επαναληπτικότητα στην οποία υποβάλλεται σε διαφορετικά θεματικά περιβάλλοντα.  Παράλληλα οι προσεγγίσεις αυτές επιχειρούν να διερευνήσουν τη σύνδεση του αυθεντικού λόγου με πραγματικά γεγονότα και ατομικές εμπειρίες και να επιβεβαιώσουν τα εκφραστικά του στοιχεία μέσα από την από τη διαλεκτική της σχέσης των ατομικών και συλλογικών εμπειριών.

Οι  εξελίξεις τις τελευταίες δεκαετίες στις κοινωνικές επιστήμες και  στο  χώρο της ψυχικής υγείας έχουν αναδείξει  τη σημασία της αφήγησης  και της ιστορίας ως κύριων μέσων για τη νοηματοδότηση της κοινωνικής εμπειρίας, του προσωπικού βιώματος, των σχέσεων με τους άλλους και  της προσωπικής ταυτότητας.  Σύμφωνα με τον Bruner  στην καθημερινή μας ζωή περιβαλλόμαστε από ιστορίες και διαρκώς λέμε ιστορίες στον εαυτό μας και στους άλλους. Η λεγόμενη «αφηγηματική στροφή» στην ψυχολογία και στις κοινωνικές επιστήμες χαρακτηρίστηκε από ένα διεπιστημονικό ενδιαφέρον για την αφηγηματική γνώση στο πλαίσιο της ποιοτικής έρευνας.

Το ειδικό επιστημονικό ενδιαφέρον για τις βιογραφικές αφηγηματικές συνεντεύξεις εντοπίζεται κυρίως σε δύο επίπεδα: το πρώτο επίπεδο αφορά στο ίδιο το περιεχόμενο της ανασκευασμένης ιστορίας ως πηγή πληροφορίας από ‘πρώτο χέρι’ για τις βιωμένες εμπειρίες και συναισθήματα, και το δεύτερο επίπεδο εντοπίζεται στους τρόπους και τις στρατηγικές που το ομιλούν υποκείμενο αναπτύσσει προκειμένου να τοποθετήσει τον εαυτό του σε σχέση με τους  άλλους και τον κόσμο. Υπό αυτή την έννοια, η αυτοβιογραφική αφήγηση είναι και δράση καθώς το κοινωνικό υποκείμενο την χρησιμοποιεί ως εργαλείο για να διαμορφώσει μια κοινωνική εικόνα εαυτού, και να κατασκευάσει μια αφηγηματική ταυτότητα που να τον συνδέει με την κοινωνική πραγματικότητα και τον κοινωνικό κόσμο. Στην κοινωνική βιογραφική έρευνα μας ενδιαφέρει να μελετήσουμε τόσο το υλικό που προκύπτει από την εξιστόρηση μιας ζωής (παρελθούσες εμπειρίες, γεγονότα, πρόσωπα, δράσεις, θεωρίες, σχέδια που συνιστούν το πραγματολογικό υλικό) όσο και ο τρόπος που το κοινωνικό υποκείμενο ανακαλεί τα παρελθόντα γεγονότα και εμπειρίες, τα τοποθετεί, τα επεξεργάζεται  και τα διατάσσει μέσα σε μια συνολική διαδρομή ζωής.

Ως ένα είδος ποιοτικής έρευνας, οι ομάδες εστίασης αποτελούν ομαδικές συνεντεύξεις που ενδιαφέρονται για την αλληλεπίδραση των συμμετεχόντων εντός της ομάδας για συγκεκριμένα θέματα τα οποία τίθενται  από τον ερευνητή που έχει το ρόλο του συντονιστή. Το βασικό και διακριτό χαρακτηριστικό των Ο.Ε. σε σύγκριση με τις άλλες ποιοτικές μεθόδους αφορά στη δυναμική αλληλεπίδραση εντός της ομάδας που παράγει ποιοτικά δεδομένα τα οποία δεν θα προέκυπταν με άλλο είδος ερευνητικής τεχνικής. Χρησιμοποιούνται είτε ως βασική πηγή ποιοτικών δεδομένων είτε ως συμπληρωματική στις κοινωνικές επιστήμες, τις επιστήμες υγείας και την έρευνα αξιολόγησης.  Οι εστιασμένες ομάδες (Ε.Ο.) στην πιο απλή τους εκδοχή είναι μία άτυπη συνομιλία ανάμεσα σε επιλεγμένα άτομα που συνέρχονται για να συζητήσουν συγκεκριμένα θέματα με την πρωτοβουλία του/ης συντονιστή/ριας (Beck et al., 1986: 73). Αυτή η συνομιλιακή κατάσταση αποτελεί τη βάση  για την  καταγραφή των προς μελέτη κοινωνικών φαινομένων, έχοντας ως βάση τα δεδομένα που παράγονται  από την αφήγηση αλλά και από της  διάδραση των συμμετεχόντων στην εστιασμένη ομάδα.

Στο επίπεδο της ανάλυσης των δεδομένων  στο  θερινό  Σχολείο θα παρουσιαστούν και  οι δυνατότητες για την ταξινόμηση και κωδικοποίηση των  ποιοτικών δεδομένων της  έρευνας. Οι διαδικασίες κωδικοποίησης αποτελούν μία σύνθετη μεθοδολογική και τεχνική εργασία που επιτρέπει σύνθετες αναλύσεις στα μετέπειτα στάδια. Το μεθοδολογικό υπόδειγμα που θα παρουσιαστεί στο Θερινό Σχολείο βρίσκεται σε συζήτηση με τις πιο σύγχρονες συζητήσεις για τους τρόπους με τους οποίους σε ένα  δεύτερο επίπεδο ανάλυσης πραγματοποιείται η διαθεματική οριζόντια ανάλυση και η σύνδεση των ποιοτικών δεδομένων με τις γενικότερες  εννοιολογικές  αναφορές της έρευνας με στόχο να παραχθεί και να παρουσιαστεί  σε  θεωρητικό επίπεδο μία συνάντηση ανάμεσα στις γενικές κοινωνικές δομές και σχέσεις και στην ατομική δράση.  

Περαιτέρω, συζητούνται τρόποι αξιοποίησης  ποιοτικών δεδομένων που σε ερευνητικό επίπεδο  μπορούν να συνδεθούν με τον λειτουργικό σχεδιασμό οργανώσεων και φορέων, αλλά και  με έναν  ευρύτερο κοινωνικό σχεδιασμό χάραξης πολιτικών σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Κατά αυτήν την έννοια η αξιολόγηση ποιοτικών δεδομένων μπορεί να συνεισφέρει στον κοινωνικό σχεδιασμό, ως εργαλείου κοινωνικής πολιτικής, προ πάντων εκεί, όπου προαπαιτούνται θεσμοθετημένες, ή μη διαδικασίες διαβούλευσης.

Ειλικρινώς

Αναστασία Ζήση,

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήματος Κοινωνιολογίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου

Σωτήρης Χτούρης,

Καθηγητής Τμήματος Κοινωνιολογίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστήριου Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης