1^η ημέρα: Πέμπτη 26 Αυγούστου 2021 (Εισαγωγικά μαθήματα)

Σέργης Ν.: Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

 

10-1 μ.μ.: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Στην πρώτη εισαγωγική ενότητα θα εξετάσουμε τη μέθοδο του Θερινού Σχολείου, πώς δηλαδή θα ενοποιήσουμε όλες τις περιόδους της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Όπως είναι εμφανές, στο Σχολείο θα ακολουθήσουμε ιστορική κατάταξη των περιόδων και, αναλόγως, θα ακολουθήσουμε ιστορικο-φιλοσοφική μέθοδο στη μελέτη καθεμιάς από τις περιόδους. Δηλαδή, δεν θα εξετάσουμε την καθεμιά ενότητα απλώς ως ιστορικό συμβάν, αλλά θα επιμείνουμε στο πώς εκάστη περίοδος αναζωογονείται στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των διαδοχικών σχολών φιλοσοφικής σκέψης. Μελετώντας την Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας με εργαλείο τη φιλοσοφική μέθοδο του Hegel, θα κατανοήσουμε πώς με τη συνεχή επανεξέταση των φιλοσοφικών προβλημάτων ανά εποχή επιτυγχάνεται η αδιάκοπη συνέχεια της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Λειτουργώντας διαρκώς αναδρομικά, οι φιλόσοφοι όλων των εποχών μελέτησαν ξανά και ξανά τα ίδια φιλοσοφικά ζητήματα, που έθεσαν για πρώτη φορά οι αρχαίοι Έλληνες. Η διαφορά από εποχή σε εποχή είναι ότι τα προβλήματα Οντολογίας, Ηθικής, Γνωσιοθεωρίας κ.λπ. που κάθε φορά απασχολούσαν τους φιλοσόφους, άλλαζαν πλαίσιο αναφοράς, ανάλογα με τις ιστορικές, κοινωνικές ή πολιτικές συνθήκες. Έτσι, επιτυγχάνεται η συνέχεια μέσω της αλλαγής. Από εδώ προκύπτει ότι, για την Ελληνική Φιλοσοφία, η επικαιρότητα ή η διαχρονικότητα της κάθε περιόδου διαφυλάσσουν τη συνέχεια της ελληνόγλωσσης Φιλοσοφίας, σε έναν ιστορικό άξονα. Προκειμένου να γίνει αυτό πλήρως κατανοητό, τις δύο τελευταίες ημέρες του Σχολείου θα επιχειρηθεί η ενοποίηση όλου του υλικού δια μέσου των απόψεων των σύγχρονων ελλήνων φιλοσόφων.

 

6-9 μ.μ.: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΑΛΛΑΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ

Δεν θα κάνουμε λάθος εάν θεωρήσουμε τη Φιλοσοφία ως «καθρέφτη» των κοινωνικο-πολιτικών ισορροπιών και δυναμικών κάθε εποχής. Επιπλέον, η Φιλοσοφία σε κάθε χρονική συγκυρία αποτελεί «οδοδείκτη» για να κατανοήσουμε τις επικείμενες ιστορικές αλλαγές. Η Ελληνική Φιλοσοφία, ειδικότερα, λόγω του κεντρικού ρόλου που έπαιξε στις πνευματικές αντιπαραθέσεις όλων των εποχών, μπορεί να αποτελέσει κριτήριο κατανόησης για τις τάσεις που επικρατούν στον χώρο των ιδεών. Οι ιδέες, όμως, είναι αυτές που προετοιμάζουν τα ιστορικά γεγονότα, πριν αυτά συμβούν. Μελετώντας στο Θερινό Σχολείο τις ποικίλες εκδοχές της Ελληνικής Φιλοσοφίας ανά ιστορική εποχή, θα παρακολουθήσουμε παράλληλα τον πνευματικό «διάλογο» του υπό διαμόρφωση δυτικού κόσμου με το ελληνικό φιλοσοφικό παρελθόν. Λ.χ. είναι δύσκολο να κατανοήσουμε σε βάθος τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό εάν δεν έχουμε ιστορικο-φιλοσοφική εποπτεία της μακραίωνης αντιπαράθεσης αριστοτελισμού – πλατωνισμού. Η ιστορική προοπτική του Διαφωτισμού, που φτάνει ώς τις μέρες μας, ανιχνεύεται στα αντίπαλα ρεύματα που διαμόρφωσε η μελέτη των δύο μεγάλων φιλοσόφων. Αντίστοιχα, στο Σχολείο θα τεθούν υπό συζήτηση οι ιστορικές προοπτικές του σημερινού κόσμου για το μέλλον ως προς τον φιλοσοφικό ανθρωπισμό. Τόσο υπό τη σκοπιά της ευρωπαϊκής (ηπειρωτικής) παράδοσης όσο και στο πλαίσιο της αγγλοσαξονικής φιλοσοφικής συζήτησης, στο Σχολείο θα αναζητήσουμε τα ίχνη, την επικαιρότητα των μορφών της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Στο σημείο αυτό, η πορεία μας θα ολοκληρωθεί, αναζητώντας τη συμβολή των σύγχρονων ελλήνων φιλοσόφων στον υπό διαμόρφωση κόσμο τού αύριο. Διότι, εν τέλει, η επικαιρότητα, η διαχρονικότητα και η συνέχεια της Ελληνικής Φιλοσοφίας δεν είναι τίποτε άλλο από μια φλόγα που κρατάει ζωντανό μέχρι σήμερα τον ανθρωπισμό στη Δύση. Ακόμη και αν κάποιες κυρίαρχες πολιτικές επιλογές θεωρούν τις ανθρωπιστικές σπουδές ακατάλληλα «εμπορεύματα», η Φιλοσοφία και ιδίως η Φιλοσοφία στη γλώσσα που τη γέννησε είναι πολύ νέα ακόμα για να πεθάνει.  

 

 

2^η ημέρα: Παρασκευή 27 Αυγούστου 2021

Ράντης Κ.: Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΩΝ

 

Στις δύο εισηγήσεις δίδεται η δυνατότητα να διερευνηθούν στη γένεσή τους και να αναλυθούν πολλά ουσιαστικά ερωτήματα, θέματα και όροι της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Η ειδοποιός διαφορά της φιλοσοφίας από τη μυθολογική κοσμοθεώρηση μάς βοηθά να διαμεσολαβήσουμε την ιδιαιτερότητά της, τη θεωρησιακή-ορθολογική ερμηνεία της, που είναι η εναλλακτική δυνατότητα έναντι της θρησκευτικής εξήγησης. Σύμφωνα με την φιλοσοφία των Προσωκρατικών, η φυσική διαδικασία μπορεί να εξηγηθεί από μόνη της και να δοθεί σε έννοιες, χωρίς να χρειάζεται πλέον η προσφυγή στους θεούς και στους μύθους. Ως κεντρικός πυρήνας της εκδίπλωσης της φιλοσοφίας των Προσωκρατικών χρησιμεύει το ερώτημα της σχέσης φύσης και πνεύματος. Οι εισηγήσεις αποσκοπούν στην εισαγωγή στο σύνολο των φιλοσοφικών προβλημάτων (της γνώσης, της ηθικής κ.λπ.) που έχουν την απαρχή τους στη Φιλοσοφία των Προσωκρατικών και προσλαμβάνονται εκ νέου στις επόμενες περιόδους της Ιστορίας της Φιλοσοφίας.

 

 

 

 

 

3^η ημέρα: Σάββατο 28 Αυγούστου 2021

Ηλιόπουλος Γ., ΠΛΑΤΩΝ

 

10-1μ.μ.: Ο ΠΛΑΤΩΝ ΩΣ ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ

Από πολλούς ο Πλάτων ο Αθηναίος (428-347 π.Χ.) θεωρείται ως ο πρώτος φιλόσοφος και από άλλους μάλιστα, με μια δόση υπερβολής, ως ο μόνος σημαντικός φιλόσοφος όλων των εποχών. Κανείς, ωστόσο, δεν είναι σε θέση να συλλάβει πλήρως και επαρκώς το βάθος και το μέγεθος της συνεισφοράς του στον φιλοσοφικό στοχασμό αν δεν εξετάσει σε όλες τις διαστάσεις της τη διανοητική-πνευματική λειτουργία της κριτικής, η οποία: α. οδήγησε στη γένεση της πλατωνικής φιλοσοφίας, β. καθόρισε εν πολλοίς τους όρους της διάδοσης και πρόσληψής της, γ. εγγράφηκε τελικά, με την έμμεση και άμεση συμβολή της πρόσληψης της πλατωνικής φιλοσοφίας, στην καρδιά της παραγωγής φιλοσοφικού λόγου μέχρι και σήμερα.

Για τον αναγνώστη και ερμηνευτή της πλατωνικής φιλοσοφίας η συγκεκριμένη θεώρηση της κριτικής είναι επίσης συνυφασμένη με την ένταξη του κρινόμενου φιλοσοφικού στοχασμού στην εποχή που τον κατέστησε αναγκαίο και επέτρεψε την ανάδυσή του, κάτι που αποτελεί αναγκαίο όρο προσανατολισμού στην κατανόηση και αξιοποίηση της φιλοσοφίας. Τέκνα της εποχής τους ήσαν τόσο ο μέγας Αθηναίος φιλόσοφος, όσο και ο Σωκράτης, ο δάσκαλος που τον ενέπνευσε και τον επηρέασε καθοριστικά, αλλά και οι σοφιστές, οι αντίπαλοι από τους οποίους τον χώριζαν μεν πολλά, αλλά και από την άλλη του παρείχαν εναύσματα και ιδέες χωρίς να το επιδιώκουν και χωρίς να το ομολογεί ο ίδιος.

Η δραστηριότητα της κριτικής που ο Αθηναίος φιλόσοφος καλλιέργησε στο περιβάλλον της Ακαδημίας και σε συνάρτηση με την οποία έγραψε τους περίφημους διαλόγους του, οδήγησε ακολούθως στις συζητήσεις εκείνες, καρπός των οποίων είναι τόσο ορισμένες μετεξελίξεις των πλατωνικών θέσεων στο πέρασμα του χρόνου, όσο και, κατά μείζονα λόγο, η επιγονική αριστοτελική φιλοσοφία. Η κριτική και δημιουργική σχέση του Πλάτωνος με τον κορυφαίο μαθητή του αποτελεί στους μεταγενέστερους αιώνες κινητήρια δύναμη διαμόρφωσης και διαφοροποίησης φιλοσοφικών ρευμάτων, μπορεί όμως επιπλέον να ιδωθεί ως θεμελιώδης για κάθε διαδικασία αξιόλογης επιστημονικής-φιλοσοφικής κριτικής, η οποία για διάφορους λόγους πρέπει και τείνει πλέον να θεωρείται κατάκτηση του πνευματικού μας βίου.

 

6-9 μ.μ.: Ο ΠΛΑΤΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗΣ

Ο Πλάτων είναι πολύ γνωστός για τη φημισμένη θεωρία του για τις ιδέες, οι οποίες γι’ αυτόν είναι νοητές οντότητες που υπερβαίνουν κάθε αλλαγή στον χρόνο και τον χώρο και επιπλέον δεν εξαρτώνται καθόλου από την ικανότητα των ατόμων να τις κατανοήσουν σωστά.

Με δεδομένα τα χαρακτηριστικά των νοητών Ιδεών και τις δυσκολίες να τις κατανοήσουμε επαρκώς, πρέπει να σκεφτούμε τη δυνατότητα να αποφανθούμε εάν και κατά πόσον αυτές σχετίζονται με άλλα γνωστά αντικείμενα επιστημονικής γνώσης, τα οποία προϋποθέτουν και απαιτούν την ικανότητα προσφυγής στην αφηρημένη σκέψη. Στη βάση μιας τέτοιας συσχέτισης, θα ήταν πολύ λογικό να υποθέσουμε ότι ο Πλάτων ανέπτυξε την κύρια φιλοσοφική θεωρία του από την ανάγκη του να φτάσει και να διατηρήσει μια βαθύτερη και καλύτερη κατανόηση του κόσμου που τον περιβάλλει, μια ανάγκη που θα μοιραζόταν με κάθε σοβαρό επιστήμονα.

Ο Πλάτων είχε όντως επαρκή γνώση των επιστημονικών επιτευγμάτων των συγχρόνων του και αυτό έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στη διαδικασία της συγκεκριμένης έκφρασης που τελικά έλαβαν οι Ιδέες. Αλλά από την άλλη πλευρά ο Πλάτων είχε ουσιαστικά πρακτικά κίνητρα για τη θεωρία του. Και τούτο διότι αισθάνθηκε πραγματικά την ανάγκη να καταπολεμήσει αποτελεσματικά τον σχετικισμό που προέκυψε από τη θεωρία και την πρακτική των ανταγωνιστών του στον πνευματικό στίβο της πόλης-κράτους. Είχε πολλούς λόγους να απορρίψει τις καινοτομίες που οι σοφιστές εισήγαγαν στην πνευματική και πολιτιστική ζωή της Αθήνας και η μοναδικότητά του συνίσταται στην ανάπτυξη μιας θεωρίας υψηλών αξιώσεων που θα του επέτρεπε να εξαλείψει κάθε επικίνδυνη καινούργια γνώμη και να επαναφέρει την παλιά πολιτική και πολιτιστική τάξη πραγμάτων, αλλά αυτή τη φορά με πιο σταθερό και βιώσιμο τρόπο.

Έτσι, οι επιστημονικές πτυχές της θεωρίας του δεν μπορούν να απομονωθούν από τις πρακτικές αποβλέψεις που κρύβονται πίσω από αυτές. Ο Πλάτων ως μεγάλος θεωρητικός – ήταν αναμφίβολα ταλαντούχος μεταξύ άλλων στην ποίηση και τα μαθηματικά – είχε επίσης μιαν εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κόσμο της πρακτικής. Αυτή η πτυχή του έργου του τείνει να παραμελείται με την έννοια ότι ένα άλλο ευρέως συζητούμενο χαρακτηριστικό του είναι το ουτοπικό του πνεύμα, καθώς θεωρείται καθαρό γεγονός το ότι ήθελε να δημιουργήσει μια ιδανική πολιτεία που δεν επρόκειτο και δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει.

Τούτο μπορεί να ισχύει αν τον κρίνουμε με βάση τα κριτήρια των πρακτικών πολιτικών. Από την άλλη, όμως, θα πρέπει επίσης να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν ότι η θεωρητική του διαδρομή προς την ιδανική κατάσταση πέρασε από ορισμένα ηθικά προβλήματα που ακόμη και σήμερα θεωρούνται ζωτικής σημασίας για την οργανωμένη συμβίωσή μας.

 

 

4^η ημέρα: Κυριακή 29 Αυγούστου 2021

Σακελλαριάδης Θ., ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

 

Στα δύο τρίωρα των διαλέξεων θα συζητηθούν πτυχές της Αριστοτελικής φιλοσοφίας αναφορικά με ζητήματα Οντολογίας, Ηθικής, Λογικής και Γνωσιοθεωρίας. Ιδιαίτερη μνεία θα γίνει σε σύγχρονες προσεγγίσεις στοχαστών της αριστοτελικής γραμματείας πάνω σε προβληματικές της Φιλοσοφίας του Νου και Φιλοσοφίας της Γλώσσας.

 

10-1 μ.μ.:

Στην πρωινή διάλεξη αναλύονται και σχολιάζονται όψεις της Αριστοτελικής Φιλοσοφίας αναφορικά με την εννοιολογική  συγκρότηση, το νόημα και την έρευνα  θεωρητικών ζητημάτων όπως η Οντολογία, η Λογική, η Ηθική και η Γνωσιοθεωρία.  Η παρουσίαση επικεντρώνεται στο Αριστοτελικό corpus καθώς και στη συστηματική παράδοση της πολυσχιδούς γραμματείας των μελετητών του.

 

6-9 μ.μ.:

Στην απογευματινή διάλεξη δίνεται έμφαση σε ζητήματα φιλοσοφίας της επιστήμης, φιλοσοφίας του νου και φιλοσοφίας της γλώσσας όπου συναντώνται αριστοτελικές απόψεις για τα ανωτέρω ζητήματα μαζί με τη  σύγχρονη ερμηνευτική φιλοσόφων και επιστημόνων.  Ειδικότερα για τις νοητικές καταστάσεις προκρίνεται η θέση ότι  η προβληματική νου και σώματος (mind – body problem), παρότι αναγνωρίζει την καρτεσιανή συστηματική συγκρότηση της προβληματικής του διπόλου, λαμβάνει ως απαρχή της διερεύνησης  των νοητικών φαινομένων την αριστοτελική παράδοση.

 

 

5^η ημέρα: Δευτέρα 30 Αυγούστου 2021

Παπουτσάκη Δ., Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

 

10-1 μ.μ.: Η «ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ» ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Η ελληνιστική φιλοσοφία είναι για την εποχή μας ίσως πιο επίκαιρη από ποτέ καθώς οι εκπρόσωποί της ασχολήθηκαν με θέματα που άπτονται άμεσα των προβληματισμών του σύγχρονου ανθρώπου και στοχεύουν στην πρακτική εφαρμογή των φιλοσοφικών τους συμπερασμάτων για τη βελτίωση της καθημερινής ζωής εκείνων οι οποίοι έλκονται από την αναζήτηση της σοφίας. Για παράδειγμα, η φράση του Επίκτητου «Δεν είναι τα ίδια τα πράγματα κακά ή καλά, αλλά οι πεποιθήσεις μας γι’ αυτά», θα μπορούσε, είτε αυτούσια είτε ελαφρώς παραφρασμένη, να αποτελεί την παραίνεση ενός σύγχρονου γνωσιακού ψυχοθεραπευτή προς κάποιον ο οποίος επιδιώκει να ανακτήσει την ψυχική του ισορροπία και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τις προκλήσεις της ζωής, μέσω της αλλαγής των παγιωμένων του πεποιθήσεων.

Στο 1^ο μέρος, θα  κάνουμε μια σύντομη παρουσίαση των τεσσάρων κύριων φιλοσοφικών ρευμάτων της ελληνιστικής περιόδου (Στωικοί, Επικούρειοι, Σκεπτικοί, Νεοπλατωνικοί) και των σημαντικότερων εκπροσώπων τους. Επίσης, θα αναφερθούμε στον τρόπο με τον οποίο οι ιδέες τους προέκυψαν από την επίδραση προγενέστερων φιλοσόφων, όπως η εμβληματική μορφή του Σωκράτη, αλλά και οι Κυνικοί, οι Προσωκρατικοί και ο Πλάτων, ιδιαίτερα στην περίπτωση του Πλωτίνου.

Ηθικό ζητούμενο των φιλοσόφων της ελληνιστικής περιόδου είναι η κατάκτηση της εσωτερικής ηρεμίας (αταραξία), η οποία ωστόσο είναι εφικτή μέσω της ορθής αντίληψης για τη δομή του κόσμου και συνεπακόλουθα της φύσης του ίδιου του ανθρώπου.

Θα ασχοληθούμε, λοιπόν, εδώ με τον τρόπο που προσέγγισαν οι τέσσερεις σχολές τη «φύση των πραγμάτων» και τη δυνατότητα ή μη του ανθρώπου να αντιληφθεί και να γνωρίσει επαρκώς την πραγματικότητα και στη συνέχεια θα δούμε πώς αντιλαμβάνονταν την ανθρώπινη ταυτότητα μέσω της σχέσης νου, ψυχής και σώματος.

 

6-9 μ.μ.: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΑΤΑΡΑΞΙΑ

Στο 2^ο μέρος, θα ασχοληθούμε με τις απόψεις των φιλοσόφων της ελληνιστικής εποχής σχετικά με την ελευθερία και την ανάδυση του προβλήματος της ελεύθερης βούλησης και στη συνέχεια με τις προτάσεις τους για την επίτευξη του αγαθού της αταραξίας, η οποία σε γενικές γραμμές είναι η κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος βιώνει αληθινή ευδαιμονία και εσωτερική γαλήνη.

Είναι άραγε η ελευθερία κάτι δεδομένο και αυτονόητο; Μπορούμε να πούμε ότι κάποιος δύναται να αποφασίζει και να επιλέγει ελεύθερα, γνωρίζοντας ότι τόσο εξωτερικοί παράγοντες όσο και εσωτερικοί, συνειδητοί ή μη, παρεμβάλλονται και συχνά μας εμποδίζουν να πράξουμε και να ζήσουμε όπως θα το επιθυμούσαμε και θα ήταν καλό για εμάς; Είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς, μέσα σε ένα απόλυτα μοιροκρατικό σύστημα, οι Στωικοί μάς δείχνουν το δρόμο προς την εσωτερική ελευθερία και πώς ο Επίκουρος, μέσω της declinatio των ατόμων της ψυχής, εξηγεί τη μη αναμενόμενη, απρόβλεπτη ανθρώπινη συμπεριφορά και κατ’ επέκταση δίνει τη δυνατότητα άσκησης της ελεύθερης βούλησης.

Τέλος, όπως αναφέραμε προηγουμένως, θα δούμε πώς οι εν πολλοίς αποκλίνουσες φιλοσοφικές απόψεις των εκπροσώπων των τεσσάρων φιλοσοφικών ρευμάτων συγκλίνουν στην επιδίωξη της εσωτερικής γαλήνης, της αταραξίας, είτε μέσω της εποχής των Σκεπτικών, είτε του «ομολογουμένως τη φύσει ζην» των Στωικών, την παραίνεση «λάθε βιώσας» του Επίκουρου ή την ασκητική πρόταση του Πλωτίνου για αποκόλληση από τον κόσμο της ύλης και ένωση με τον αληθινό πνευματικό κόσμο του Νου.

 

 

6^η ημέρα: Τρίτη 31 Αυγούστου 2021

Με τη συνδρομή του Δήμου Σκιάθου, θα επισκεφθούμε μνημεία ή μουσεία του νησιού με πολιτιστικό – ιστορικό ενδιαφέρον:

 

10-12: Επίσκεψη στην Οικία Παπαδιαμάντη και στο Ναυτικό Μουσείο Σκιάθου.

 

1-8 μ.μ.: Εκδρομή στη Μονή Ευαγγελίστριας και στο Κάστρο.

 

 

7^η ημέρα: Τετάρτη 1 Σεπτεμβρίου 2021

Βλαχάκης Ν,, ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

 

10-1 μ.μ.: Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΔΥΣΗ ΚΑΙ Η ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

• Η Ιστορία κατά τον Γερμανό φιλόσοφο G.H. Herder (1744-1803) ως ιστορία του ανθρώπινης ψυχής είναι το πεδίο της συνάντησης του  ανθρώπου με τον Θεό. Η συνάντηση αυτή εκφράζει την ουσία της θρησκείας κατά τον ίδιο και γίνεται αντιληπτή δια του συναισθήματος, όχι μέσω του ορθού λόγου. Είναι αυτή η βασική διαφορά φιλοσοφίας και θρησκείας;

 

• Το 529 μ.Χ., είναι το έτος κατά το οποίο ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός έκλεισε την Πλατωνική Ακαδημία σηματοδοτώντας κατά μία έννοια το τέλος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.

 

Βασικό ερώτημα προς διερεύνηση: εξελληνίζεται ο χριστιανισμός ή εκχριστιανίζεται η ελληνική φιλοσοφία;

 

• Οι επιβιώσεις και επιδράσεις του νεοπλατωνισμού και του νεοαριστοτελισμού και του στωικισμού και της επικούρειας φιλοσοφίας στη χριστιανική γενικότερα και ειδικότερα στη βυζαντινή φιλοσοφία ως μετεξέλιξη της ύστερης ελληνιστικής παράδοσης και των πρώιμων χριστιανικών χρόνων.

 

• Το βασίλειο του Θεού ή Πολιτεία του Θεού: δυο διαφορετικές ηθικοπολιτικές θεωρήσεις. Τα σχόλια του Θωμά Ακινάτη στα Πολιτικά του Αριστοτέλη. Σε συνέχεια του ερωτήματοςαναπτύσσεται μια ιστορικο-πολιτική θεώρηση της βυζαντινής αυτοκρατορίας ως Θεοκρατικής απολυταρχίας. Regnum#Sacerdotium/Βασιλεύς-Πατριάρχης  (η άποψη του Steven Runciman και η θεώρηση του Βυζαντίου ως Οικουμενικής Κοσμόπολης – η άποψη του καθ. Γ. Κοντογιώργη).

 

 

-Σύνθεση φιλοσοφικού μονισμού και τριαδικότητας. Η περίπτωση του Μ. Αθανασίου και η διαμάχη του με τους Γνωστικούς και τον Αρειανισμό.

-Ιωάννης Δαμασκηνός και τα «Διαλεκτικά του»: η διαμόρφωση μιας αριστοτελικής προοπτικής στη σχολαστική φιλοσοφία του χριστιανισμού.

-Οι Καππαδόκες Πατέρες και η διαμόρφωση μιας ουσιοκρατικής φιλοσοφίας της υπόστασης και της «δευτέρας ουσίας».

 

6-9 μ.μ.: ΠΛΕΥΡΕΣ ΜΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ

• Η Ελληνική Ανατολή και η Λατινική Δύση – Ιστορικοπολιτικές επιδράσεις του σχίσματος ως αποτέλεσμα της φιλοσοφικής διαφοράς (το έργο του Philip Sherrard: The Greek East and the Latin West). Εικονομαχία και εικονολατρεία ως αντανακλάσεις αυτής της διαφοράς: ουσίας – φαινομένου και δύναμης – ενέργειας.

Βασικό ερώτημα: γιατί η θετική επαναξιολόγηση της ιστορικής και πολιτιστικής συμβολής των λαών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας δεν ενσωματώθηκε στην ιστορική συνείδηση της Δύσης (η άποψη του Καθηγητή του Αμβούργου Klaus Oehler);

• Το Ησυχαστικό κίνημα και ο Γρηγόριος Παλαμάς. Μυστικισμός και αναχωρητισμός.

• Η αναβίωση της πλατωνικής ιδεοκρατίας και του αριστοτελικού ορθολογισμού – Πλήθων ο Γεμιστός και το έργο του: “Περί ων Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται”.
• Ύστερες επιδράσεις: Οι βυζαντινοί στη Δύση: Χρυσολωράς, Γεράσιμος Βλάχος, Νικαίας Βησαρίων, Αργυρόπουλος κ.ά.

 

Επιλογικά: Δίκαιο/Φύση/Λόγος:

• Το δίλημμα της δυτικής καθολικής εκκοσμίκευσης ως φιλοσοφίας του φυσικού δικαίου και η επιμονή στον υπερβατικό λόγο της ορθόδοξης Ανατολής, ως συνέχεια αυτής της διαμάχης.
• Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, λόγω του ότι θέτει τα μεγάλα οντολογικά και μεταφυσικά προβλήματα, συνεπώς, θα πρέπει να θεωρηθεί ως μια ιδιαίτερη περίοδος στην εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης υπό την καθοριστική επίδραση του θρησκευτικού φαινομένου και του πολιτικού σχηματισμού που επικράτησε στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και όχι απλώς ως «θεραπαινίδα της θεολογίας».

 

 

8^η ημέρα: Πέμπτη 2 Σεπτεμβρίου 2021

Στεφανοπούλου Κ., ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

 

10-1 μ.μ.: ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ: ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

Κατά τη διάρκεια της εισήγησης θα αναζητηθούν οι απαρχές της Νεοελληνικής Φιλοσοφίας, αμέσως μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, στην εμφάνιση του Νικόλαου Μαυροκορδάτου (16^ος αιώνας) καθώς και στον 17ο αιώνα, όταν παρέρχεται πια η εποχή της γενικής αμάθειας και εγκαινιάζεται ο «Νεοαριστοτελισμός» του Θεόφιλου Κορυδαλέα. Θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην πρόσληψη της Αριστοτελικής φιλοσοφίας καθώς και στην «προετοιμασία» για τη μετάβαση στην περίοδο της «Υγιούς Φιλοσοφίας» που θα αποτελέσει τον «Απλανή Οδηγό» για την ευδαιμονία του Γένους. Στο πλαίσιο αυτό θα παρουσιαστούν οι βασικές αντιλήψεις των σημαντικότερων λογίων της εποχής έως και την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Βασική στόχευση θα αποτελέσει η ανάδειξη της συνέχειας της Νεοελληνικής Φιλοσοφίας μέσω των αναφορών σε σημαντικούς εκπροσώπους κάθε περιόδου, καθώς και οι επιρροές της τόσο από την αρχαία ελληνική σκέψη όσο και από την ευρωπαϊκή διανόηση της εποχής.  

 

 

6-9 μ.μ.: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ «ΠΑΙΔΕΙΑΣ» ΣΤΟΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ. ΟΙ ΗΘΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ

Στόχος της εισήγησης αυτής είναι να παρουσιάσει μια συνοπτική εικόνα της συμβολής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού στη διαμόρφωση της νεοελληνικής παιδείας. Θα επιχειρήσουμε να δείξουμε πώς ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός επηρέασε τη νεοελληνική παιδαγωγική σκέψη και πρακτική, διασταύρωσε πνευματικές τάσεις, απόψεις και επιχειρήματα σχετικά με το ζήτημα του γλωσσικού οργάνου της μετάδοσης των νέων ιδεών. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, το μεγάλο εθνικό και πνευματικό κίνημα του 18ου αιώνα, διαμορφώνεται  υπό την επιρροή των εθνικών ιδιομορφιών και του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Η έμφαση στην παιδεία θα φέρει το άτομο σε επαφή με τις νέες επιστημονικές και φιλοσοφικές ιδέες, θα συμβάλλει στην «ηθικοποίηση» και την πολιτικοποίηση του Νεοέλληνα, προετοιμάζοντας ιδεολογικά την επανάσταση του 1821. Ο πολιτικός και ηθικός στοχασμός, άλλωστε, των λογίων της εποχής θεμελιώνεται πάνω στις βασικές έννοιες-σκοπούς: την ευδαιμονία, την αρετή, το νόμο και την ελευθερία. Προς επίρρωση των παραπάνω θα αναλυθούν αποσπάσματα από τα έργα του Αδαμάντιου Κοραή και του Ρήγα Βελεστινλή.

 

 

 

9^η ημέρα: Παρασκευή 3 Σεπτεμβρίου 2021

Σέργης Ν., ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ι

 

10-1 μ.μ.: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ: ΕΛΛΑΔΑ

Η Ιστορία της χώρας κατά τον προηγούμενο αιώνα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της Φιλοσοφίας. Στην εισήγηση θα μελετήσουμε πώς οι έλληνες φιλόσοφοι ανέπτυξαν τη σκέψη τους, εν μέσω μιας σειράς δυσκολιών. Κατ’ αρχάς, θα συζητήσουμε την άμεση σύνδεση της ελληνόγλωσσης Φιλοσοφίας με την ανάπτυξη των ελληνικών Πανεπιστημίων, όπου, μέχρι και σήμερα, είναι ο κύριος χώρος στον οποίο εξελίσσεται η έρευνα. Μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα υπάρχουν μόνο 2 Φιλοσοφικές Σχολές σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Σημαντικές επιπτώσεις στην εξέλιξη της Σύγχρονης Ελληνικής Φιλοσοφίας έχουν άλλοι δύο παράγοντες: η μετεμφυλιακή κατάσταση στη χώρα με την ήττα του Δ.Σ.Ε. και η προπολεμική στροφή –που συνεχίζεται και μετά το 1950- προς την Αρχαιοελληνική Φιλοσοφία ή, γενικότερα, η προσπάθεια σύνδεσης με τις ελληνικές ρίζες της Φιλοσοφίας. Σε αυτή την εισήγηση θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τις εγχώριες τάσεις της Φιλοσοφίας στον 20ό αιώνα, τους κυριότερους εκπροσώπους, καθώς και τα κοινωνικο-πολιτικά εμπόδια που εμφανίστηκαν, τα οποία έκαναν δύσκολη την ανάπτυξη της Σύγχρονης Ελληνικής Φιλοσοφίας, εν αντιθέσει με ό,τι συνέβαινε στη Δύση και, ειδικότερα, στην Ευρώπη. Έτσι, θα δούμε πώς σταδιακά η Φιλοσοφία στην Ελλάδα κατά τον προηγούμενο αιώνα ανακάλυψε εκ νέου τις ποικίλες περιόδους του παρελθόντος, τις οποίες παρουσιάσαμε τις προηγούμενες μέρες στο Σχολείο. Τέλος, σημαντικό είναι το ότι η επιστροφή των σύγχρονων ελλήνων φιλοσόφων στις παρελθούσες εποχές της Ελληνικής Φιλοσοφίας δεν γίνεται ενδοστρεφώς, δηλαδή με κατεύθυνση την αυτόνομη ανάπτυξη μιας «εθνικής» Φιλοσοφίας, αλλά σε συνεχή διάλογο με όλες τις τρέχουσες τάσεις τού φιλοσοφείν παγκοσμίως.

 

6-9 μ.μ.: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ: ΕΥΡΩΠΗ

Κυρίως στον ακαδημαϊκό χώρο, αλλά όχι μόνο, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα επικράτησε στους έλληνες φιλοσόφους μια τάση «φυγής» προς το εξωτερικό, την Ευρώπη κυρίως, όσων τουλάχιστον είχαν την οικονομική δυνατότητα ή μέσω υποτροφιών. Αυτή η τάση αποσκοπούσε στο να έρθουν άμεσα σε επαφή με το ευρωπαϊκό ή αμερικάνικο φιλοσοφικό γίγνεσθαι, προκειμένου τα πιο σύγχρονα ρεύματα φιλοσοφίας να μεταλαμπαδευθούν στη χώρα. Το παραπάνω γεγονός είχε δύο αντίρροπες επιπτώσεις: η εγχώρια φιλοσοφική συζήτηση εμπλουτίστηκε σημαντικά, αλλά, ταυτόχρονα, όσοι κατάφεραν να σταδιοδρομήσουν στο εξωτερικό χάθηκαν για πολλά χρόνια από την πατρίδα της Φιλοσοφίας. Στην εισήγηση θα αναλυθούν οι ιστορικές συνιστώσες αυτής της πραγματικότητας και το πώς τα πράγματα αλλάζουν κατά τη μεταπολίτευση. Θα αναφερθούμε στους σημαντικότερους έλληνες φιλοσόφους του εξωτερικού, στις θεματικές που μελέτησαν, καθώς και σε ποια ρεύματα εντάχθηκαν, με αποτέλεσμα το έργο τους να διαμορφώσει σε ένα βαθμό τη φιλοσοφική συζήτηση εκτός της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, θα μιλήσουμε για την «αθηναϊκή τριάδα των Παρισίων» (Κ. Καστοριάδης, Κ. Αξελός, Κ. Παπαϊωάννου) κα το πώς οι τρεις συνδέονται μέσω μιας κοινής αφετηρίας αλλά διαφορετικών κατευθύνσεων, για το επίκαιρο έργο του Π. Κονδύλη και για τις επιρροές, εντός και εκτός Ελλάδας, των μελετών του Ν. Πουλαντζά. Τέλος, εξετάζοντας το πώς οι συγκεκριμένοι φιλόσοφοι προσεγγίζουν τις προηγούμενες περιόδους της Ελληνικής Φιλοσοφίας, θα φτάσουμε στον κύριο στόχο του Θερινού Σχολείου, δηλαδή στη θεώρηση της Ελληνικής Φιλοσοφίας ως μιας ενιαίας ολότητας.

 

 

10^η ημέρα: Σάββατο 4 Σεπτεμβρίου 2021

Σέργης Ν., ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΙΙ

 

10-2 μ.μ.: ΣΥΝΟΨΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΕΝΙΑΙΟ ΟΛΟΝ

Την τελευταία μέρα του Θερινού Σχολείου θα γίνει σύνοψη του υλικού που έχουμε παρακολουθήσει όλες τις προηγούμενες μέρες, δηλαδή θα υπενθυμίσουμε τα κυριότερα χαρακτηριστικά για τις περιόδους της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Παράλληλα, θα αναζητήσουμε τους συνδετικούς αρμούς της μετάβασης από τη μία περίοδο στην άλλη. Την 9^η μέρα του Σχολείου παρακολουθήσαμε πώς η Σύγχρονη Ελληνική Φιλοσοφία, με την αναδρομική ιστορικο-φιλοσοφική μέθοδο, για την οποία μιλήσαμε την 1^η μέρα του Σχολείου, επέστρεψε στις προηγούμενες περιόδους. Έτσι θα έχει ήδη διαφανεί πώς η Ελληνική Φιλοσοφία παραμένει επίκαιρη και πώς οι ιδέες, που πρωτοδιατυπώθηκαν στην ελληνική γλώσσα, διατήρησαν τη διαχρονικότητά τους. Δια μέσου των Συμπερασμάτων που θα εξαχθούν δυναμικά μέσω της συζήτησης με τους συμμετέχοντες, θα δούμε πώς το πεδίο της ενιαίας, πλέον, Ελληνικής Φιλοσοφίας έχει τις δυνατότητες να ερευνηθεί περισσότερο. Στο πλαίσιο αυτό, των ερευνητικών δυνατοτήτων δηλαδή, θα συζητήσουμε με τους συμμετέχοντες για το θέμα της τελικής εργασίας που θα εκπονήσουν. Το Σχολείο θα ολοκληρωθεί με τη σημασία που έχει η προοπτική της ενοποίησης της Ελληνικής Φιλοσοφίας, με το πώς, δηλαδή, βελτιώνει τις δυνατότητες της σκέψης και της πράξης, όχι μόνο για την Ελληνική Φιλοσοφία αλλά και για τον σύγχρονο άνθρωπο γενικότερα. Σε μια ελεύθερη συζήτηση που θα ολοκληρώσει την ιστορική μας «περιπέτεια», θα αναρωτηθούμε πώς η αξιοποίηση της ενιαίας ολότητας της Ελληνικής Φιλοσοφίας μπορεί να συνδυαστεί στην εποχή μας με τις Επιστήμες του Ανθρώπου, αλλά και με τις Επιστήμες της Φύσης.

 

8-10 μ.μ. ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΤΗΡΙΟ ΔΕΙΠΝΟ