Το Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σας προσκαλεί στο 2ο Πειραματικό Θερινό Σχολείο: Οπτικές και Συμμετοχικές Μέθοδοι Έρευνας για την Κοινωνική Αλλαγή, που θα υλοποιηθεί το χρονικό διάστημα 01-06 Ιουλίου 2018 στην Πορταριά, Πήλιο. Τα αντικείμενα της εκπαίδευσης καλύπτουν:

α) τις βασικές αρχές της συμμετοχικής και συνεργατικής μεθοδολογίας όπως και τις δυνατότητες εφαρμογής της στην κοινωνική έρευνα,

β) την κατανόηση του τρόπου που η συμμετοχική έρευνα μπορεί να γίνει ένα εργαλείο κοινωνικής αλλαγής μέσα από την ενδυνάμωση, την ισότιμη συμμετοχή και την ανοιχτότητα των διαφορετικών θέσεων,

γ) τη μεθοδολογία της εθνογραφίας με έμφαση τη φεμινιστική, την ψυχιατρική και την οπτική,

δ) τη μεθοδολογία της έρευνας δράσης, και

ε) την σχέση του κινηματογράφου με την κοινωνική καταγραφή.

Η παρακολούθηση του Θερινού Εργαστηριακού Σχολείου αντιστοιχεί με

3 Πιστωτικές Μονάδες (ΕCTS)

Η πρωτοτυπία του συγκεκριμένου πειραματικού θερινού σχολείου βασίζεται στην ιδέα της συμμετοχικής και της συνεργατικής μεθοδολογίας που υπερκεράζει τις καθιερωμένες επιστημονικές πειθαρχίες και αναζητά τη δημιουργική καινοτομία που συνδέει την τέχνη με την κοινωνική καταγραφή, την καλλιτεχνική με την κοινωνική δράση εμπλουτίζοντας την γκάμα των ερευνητικών τεχνικών και διανοίγοντας έναν νέο ορίζοντα μεθοδολογίας που είναι στραμμένη στην κοινωνική αλλαγή.

Ειλικρινώς

Σωτήρης Χτούρης

Καθηγητής Τμήματος Κοινωνιολογίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου

Πληροφορίες: https://summer-schools.aegean.gr/SocViPar2018

Αίτηση: https://summer-schools.aegean.gr/SocViPar2018/Application-Form

Επικοινωνία: Αναστασία Ζήση, Αν. Καθηγήτρια, 22510-36 516, 6932715278

Σκεπτικό και Φιλοσοφία του Πειραματικού Θερινού Σχολείου: Οπτικές και Συμμετοχικές Μέθοδοι Έρευνας για την Κοινωνική Αλλαγή

Το πειραματικό αυτό θερινό σχολείο δοκιμάζει να διευρύνει και να επεκτείνει τους παραδοσιακούς τρόπους και τα καθιερωμένα μέσα κατανόησης του κοινωνικού κόσμου και της ανθρώπινης ζωής θέτοντας στο επίκεντρο του την έννοια της συμμετοχικής, αλλά και της συνεργατικής μεθοδολογίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η συμμετοχική μεθοδολογία, προσεγγίζεται ως μια μορφή διαλόγου μεταξύ επιστήμης και τέχνης και ως ποιότητα δημοκρατικής έκφρασης των πολύμορφων ανθρωπίνων σχέσεων. Η διασταύρωση μέσων και τεχνικών για την συγκέντρωση ερευνητικού υλικού που διασχίζει τις γνωστές επιστημονικές πειθαρχίες και καλλιτεχνικά ρεύματα είναι μια δοκιμή και ταυτόχρονα μια πρόκληση για τις βεβαιότητες και τις προϊδεάσεις των ερευνητών, και όχι μόνο, όπως αυτές συχνά αβίαστα κυκλοφορούν στις κοινωνικές διαδράσεις. Η συμμετοχική μεθοδολογία στηρίζεται στη θεώρηση της παραγωγής γνώσης «ως πρωταρχικά πολιτισμικού παράγοντα και διαδικασίας η οποία για να ανταποκριθεί σ’ αυτόν τον χαρακτήρα της χρειάζεται να περιλαμβάνει και να εμπλέκει ουσιωδώς όλες τις πλευρές στις οποίες αναφέρεται και αφορά» (Λωράν, αναφ. στο Βρυχέα & Λωράν, 1993). Η σύλληψη και η εφαρμογή της συμμετοχικής μεθοδολογίας είναι πράξη πολιτικής υπευθυνότητας καθώς ενθαρρύνει τον ισότιμο κριτικό διάλογο και τον αναστοχασμό για τις διαδικασίες που παράγουν και αναπαράγουν, ασυνείδητα ή μη, μορφές συμβολικής βίας. Από την άλλη, είναι βέβαιο πως αυτού του είδους η έρευνα είναι εξ΄ ορισμού συλλογική. Δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς την ουσιαστική εμπλοκή των υποκειμένων που η έρευνα προσεγγίζει στο πλαίσιο της καθημερινής τους πραγματικότητας. Μάλιστα, κατά τον Chicago Guide to Collaborative Ethnography (Lassiter, 2005), η συνεργατική έρευνα αποτελεί προσέγγιση η οποία σκόπιμα και ρητά τονίζει τη σημασία της συλλογικότητας σε κάθε σημείο της ερευνητικής διαδικασίας, από τη σύλληψη της ιδέας ως τη συγγραφή του τελικού προϊόντος. Το πρόγραμμα του πειραματικού θερινού σχολείου φιλοξενεί «βλέμματα» που με τη δική τους ιδιαίτερη προσέγγιση, θεωρητική και μεθοδολογική παράδοση θέτουν στο επίκεντρο της ανάλυσης τους ιδεολογικά φαινόμενα, την ιστορική τους προέλευση και τον τρόπο αυτά διακινούνται ως ιδέες και εικόνες εντός των δομών και μεταξύ των δρώντων υποκειμένων.  Υπό αυτή την έννοια, της ενεργούς καταγραφής και συνειδητοποίησης, της έμπρακτης και αξιακά προσανατολισμένης δράσης, η συμμετοχική μεθοδολογία συνδέεται με την κοινωνική αλλαγή. Παραδειγματικές εκδοχές της συμμετοχικής μεθοδολογίας, στραμμένης στην κοινότητα, είναι η έρευνα δράσης, η εθνογραφία και η προφορική ιστορία. Πρόκειται για προσεγγίσεις που παράγουν «κείμενα» εμπλουτισμένα με διαφορετικές «φωνές» και πολυεπίπεδους τρόπους παρουσίασης του υλικού (Σκουτέρη-Διδασκάλου, 2011, σελ. 191).

Η έρευνα δράσης έχει ως σκοπό να «επηρεάσει ή να μεταβάλλει κάποια όψη αυτού που αποτελεί το επίκεντρο της έρευνας» (Robson, 2007, σ. 255).  Είναι ένα είδος έρευνας που έχει απελευθερωτικό χαρακτήρα, προασπίζεται τις δημοκρατικές αρχές και αποβλέπει στην προαγωγή της θετικής μεταβολής (μιας πρακτικής, μιας οπτικής ή στάσης ή πεποίθησης που καθοδηγεί μια ορισμένη πρακτική ή μιας κατάστασης), την ενεργό και ενημερωμένη ανάληψη δράσης μέσα από την σύναψη δημιουργικών συμμαχιών μεταξύ ερευνητών και των ανθρώπων που βρίσκονται στο πεδίο ή στο επίκεντρο μελέτης και τον κοινωνικό ακτιβισμό που καταπολεμά την κοινωνική αδικία και την καταπίεση από τις κυρίαρχες ομάδες.

Η εθνογραφία ως διαμήκης εμβάθυνση και ως εκ των έσω σύνδεση με την κοινωνική δομή και τον πολιτισμό μιας κοινωνικής ομάδας ενθαρρύνει τη συμμετοχή για μια λεπτομερή και πυκνή περιγραφή της δομής και της ομάδας αλλά και την πολύ-επίπεδη κατανόηση της. Μεθοδολογικά, η εθνογραφία σχετίζεται με τις θεωρητικές προοπτικές (της κοινωνιολογίας) όπως τη διαρθρωτική λειτουργικότητα, τη συμβολική αλληλεπίδραση, τη θεωρία της κοινωνικής ανταλλαγής και τη θεωρία των συγκρούσεων, αλλά και θεωρήσεις της σεξουαλικότητας, της μετααποικιοκρατίας και του φεμινισμού, ενώ βασική επιδίωξη του ερευνητή ή της ερευνήτριας είναι η μετάβαση από την «επιτόπια παρατήρηση» στην «επιτόπια συμβίωση».

Η προφορική ιστορία είναι ένα παράδειγμα συμμετοχικών αφηγήσεων μνήμης, μιας ζωντανής συγκέντρωσης μαρτυριών εντός της κοινότητας και πέρα από αυτή.

Η ενσωμάτωση οπτικού υλικού στον ερευνητικό σχεδιασμό, όπως ταινίες, ντοκυμαντέρ, φωτογραφίες, σχέδια, εικόνες, βιντεοταινίες μπορεί να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα τέτοια που  να διευκολύνει την επαφή ανάμεσα στους/ις συμμετέχοντες/ουσες προσφέροντας ταυτόχρονα σ’ αυτούς/ες μια νέα και δυνητικά αυτενεργό θέση θέας αλλά και θέασης της ζωής και των νοημάτων αυτής, στην ατομική τους και δημόσια σφαίρα και γι αυτό μιλάμε  για «οπτική» έρευνα ή/και επιστήμη (λ.χ. ανθρωπολογία, λαογραφία κ.ά). Οι τεχνικές της φωτο-εκμαίευσης, της φωτο-παραγωγής και της φωτο-φωνής όχι μόνο υποβοηθούν μια αναστοχαστική αφήγηση ζωής ή ένα σχεδίασμα τεκμηρίωσης αλλά δύνανται να καταδείξουν πιο άμεσα και απτά όψεις της κοινωνικής και υλική ζωής. Η φωτογραφική καταγραφή προσφέρει σημαντικές γνώσεις για την/τον «Άλλη/ο», ιδιαίτερα στο πεδίο των συμβολικών συστημάτων και των συμπεριφορών, συμβάλλει δε στην αποκάλυψη των δομών και καταγράφει την ετερογένεια (Δημητρίου, 2017). Μια βιντεοσκοπημένη ή οπτική αφήγηση ζωής ή μέρους μιας καθημερινότητας προσφέρει στους/ις συμμετέχοντες/ουσες της έρευνας μια οιωνεί συνθήκη απελευθέρωσης από περιορισμούς που ενδεχομένως να σχετίζονται με γλωσσικά και άλλα αποθέματα. Με παρόμοιο τρόπο τα σχέδια, οι ζωγραφιές και οι εικόνες μπορεί να λειτουργήσουν πολύ δυναμικά κατά την ερευνητική διαδικασία σε ιδιαίτερες ομάδες, όπως τα μικρά παιδιά ή με ανθρώπους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγου ή δυσκολίες αφομοίωσης της κυρίαρχης γλώσσας.

Το πειραματικό αυτό θερινό σχολείο δοκιμάζει να διευρύνει και να επεκτείνει τους παραδοσιακούς τρόπους και τα καθιερωμένα μέσα κατανόησης του κοινωνικού κόσμου και της ανθρώπινης ζωής θέτοντας στο επίκεντρο του την έννοια της συμμετοχικής, αλλά και της συνεργατικής μεθοδολογίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η συμμετοχική μεθοδολογία, προσεγγίζεται ως μια μορφή διαλόγου μεταξύ επιστήμης και τέχνης και ως ποιότητα δημοκρατικής έκφρασης των πολύμορφων ανθρωπίνων σχέσεων. Η διασταύρωση μέσων και τεχνικών για την συγκέντρωση ερευνητικού υλικού που διασχίζει τις γνωστές επιστημονικές πειθαρχίες και καλλιτεχνικά ρεύματα είναι μια δοκιμή και ταυτόχρονα μια πρόκληση για τις βεβαιότητες και τις προϊδεάσεις των ερευνητών, και όχι μόνο, όπως αυτές συχνά αβίαστα κυκλοφορούν στις κοινωνικές διαδράσεις. Η συμμετοχική μεθοδολογία στηρίζεται στη θεώρηση της παραγωγής γνώσης «ως πρωταρχικά πολιτισμικού παράγοντα και διαδικασίας η οποία για να ανταποκριθεί σ’ αυτόν τον χαρακτήρα της χρειάζεται να περιλαμβάνει και να εμπλέκει ουσιωδώς όλες τις πλευρές στις οποίες αναφέρεται και αφορά» (Λωράν, αναφ. στο Βρυχέα & Λωράν, 1993, σελ. 23).

Η πρωτοτυπία του συγκεκριμένου πειραματικού θερινού σχολείου βασίζεται στην ιδέα της συμμετοχικής και της συνεργατικής μεθοδολογίας που υπερκεράζει τις καθιερωμένες επιστημονικές πειθαρχίες και αναζητά τη δημιουργική καινοτομία που συνδέει την τέχνη με την κοινωνική καταγραφή, την καλλιτεχνική με την κοινωνική δράση εμπλουτίζοντας τη γκάμα των ερευνητικών τεχνικών και διανοίγοντας έναν νέο ορίζοντα μεθοδολογίας που είναι στραμμένη στην κοινωνική αλλαγή.